Merhaba, 
Ortadoğu’nun ilk matbaasına ait elle çalışan ilk matbaa makinesi bulunuyor. Deyrulzafaran Manastırı’na ait bu matbaa makinesi Antakya Süryani Kilisesi’nin Patriği Moran Mor İğnatiyos tarafından İngiltere’den getirilmiş ve 1889 yılında hizmete sunulmuş. Müzede bu makine ile basılmış iki kitapçık da teşhir ediliyor.
Sabancı Vakfı, medeniyetlerin beşiği Mardin’de, önce Süvari Kışlası, ardından Askerlik Şubesi sonrasında da Vergi Dairesi olarak kullanılan tarihi yapıyı Mardin’in kentsel oluşumu ve yaşam biçimini, toplulukların aralarındaki bağları ve bunların töre, dil ve kültür niteliklerini gösteren eserlerin sergileneceği “Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi”ne.
Osmanlı padişahlarından II. Abdülhamit döneminde, Diyarbakır Valisi olan Hacı Hasan Paşa tarafından 1889 yılında yaptırılmasını takiben önce “Süvari Kışlası”, daha sonra “ Askerlik Şubesi “ ve 1991-2003 yılları arasında da “Vergi Dairesi” olarak kullanılan tarihi yapı üç yıl süren restorasyon çalışmalarının ardından artık “Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi ve Dilek Sabancı Sanat Galerisi” olarak ziyaretçilerini ağırlıyor.
H.z İsa’dan sonra 5. yüzyılda inşa edilen Deyrulzafaran Manastırı, muhteşem mimarisi yanında Süryani Kilisesi’nin önemli merkezlerinden biridir. 1932’ye kadar 640 yıl boyunca Süryani Ortodoks patriklerinin ikametgah yeriydi.
Bu nedenle Manastır, önceleri Mor Şleymun Manastırı olarak bilini- yordu. Mardin ve Kefertüth Metropoliti Aziz Hananyo’nun 793 yılından başlayarak büyük bir tadilat yapmasından sonra Ma-nastır onun adıyla, Mor Hananyo Manastırı olarak bilindi. 15. yüzyıldan sonra da Manastır’ın etrafında yetişen zafaran (safran) bitkisinden dolayı Manastır, Dey- rulzafaran (Safran Manastırı) adı ile anılmaya başlandı. 1844 yılında, Patrik II. İlyas, Mardin Metropoliti olan Yakub’u İstanbul’a Patrik vekili olarak gönderir. Metropolit Yakup Beyoğlu’nda bir bina satın alarak Meryem Ana Kilisesine tahsis eder. Bunun dışında orada bir matbaa alır ve Süryani harflerinin dökümünü yaptırır. Bu matbaada basılan kitaplardan birisi Süryanice diğeri Gerşunice’dir. Süryanice “Mazmuro d-Davistso” (Davud’un Mezmurları), Gerşunice “Daslavosto” Süryanice “Tuyobo da Slavotho”’dur. Patrik vekili II. İlyas, İstanbul’da yaptığı bu masrafları ödemek amacıyla bastırdığı kitapları Mardin’de satmaya getirir ve satar. Bu yıllardan itibaren binaların tamiratı ve benzeri konulardaki çabalar daha da yoğunlaşır ve özellikle Patrik II. Yakup (1847-1871) döneminde artarak devam eder. [15] Daha sonraki yıllarda yine Patrik II. Yakup kendi zamanında basit ve küçük bir matbaa Mardin’e Deyru’l-zafaran Manastırına getirmiştir ve bu ilk matbaadır.
Deyrulzafaran Manastırı, uzun tarihi boyunca Süryani Kilisesi’nin dini eğitim merkezlerinden biriydi. Bölgeye ilk matbaayı getiren kişi de yine bu Manastır’da patriklik yapan ve 1895’te vefat eden 4. Petrus’tur. 1874 yılında İngiltere’ye yaptığı bir ziyaret sırasında satın aldığı matbaayı 1876 yılında Manastır’a getirtti. Patrik yanında getirdiği matbaayı Mardin’de Patriklik merkezi olan Deyru’l-zafaran Manastırı’na koyar. Matbaa ilk önce ek binalardan birine yerleştirir. Daha sonra matbaa için yapılan ayrı bir binaya 1882 yılında taşınır. Patrik, matbaanın çalıştırılmasında da görev dağılımı yaparak, Metropolit Mor İvennis İlyas Heluli, Rahip İlyas Şakir ve Rahip Mansur Rahipğallo’yu görevlendirir. 1888 yılında ilk basılan kitap “Turos Mamlo” (Dilbilgisi), ile “Yulfono Mşihoyo” (Mesihsel Öğretiler)’dur. Daha sonra matbaada işler yolunda gitmeye başlayınca kağıt kesme makinesi ile diğer parçalar da getirilir.Matbaa genişler ve güçlenir. Hikmet adında bir süreli dergi de basılmaya başlanır.
Matbaa, I. Dünya Savaşı nedeniyle yayın faaliyetine ara verir. Kadrosunun dağılması üzerine Hikmet Dergisi de, Beyrut’ta Patrik III. İlyas’ın teşvikiyle 1927 yılında yeniden yayınlanır. 1933 yılında Patriğin Hindistan’da ölümü üzerine derginin yayınına bir kez daha ara verilir. Matbaa Cumhuriyet’in ilk yıllarında faaliyetini sürdürmeye devam ettirmiştir. Hatta bu dönemde Mardin’de bulunan tek matbaa olması hasebiyle Devletin resmi evrakları dahi burada basılır. Fakat bu tarihten sonra matbaanın faaliyeti durur. Çünkü Türkiye dışına çıkarılan Patriklik nedeniyle matbaayı çalıştırma heyecanı ve cesareti kaybolur. Matbaada 1969 yılına kadar başta Süryanice olmak üzere Arapça, Osmanlıca ve Türkçe kitaplar ile 1953’e kadar Hikmet dergisi basılıyordu. Matbaadan geriye kalan parçaların bir kısmı Manastır’da diğer bir kısmı da Mardin’deki Kırklar Kilisesi’nde sergilenmektedir.
Kaynakça: Ahmet Taşğın'ın yazmış olduğu "Süryani Kadim Ortodoks Kilisesinde Yenileşme Çabaları Deyrul Zafaran Manastırında Patriklik Matbaası"